Dzieje Parafii Łętownia
Wieś Łętownia leży na obszarze Beskidu Makowskiego (Średniego), w dolinie rzeki Łętówki, która po połączeniu z Bogdanówką tworzy Krzczonówkę, lewy dopływ Raby.
Łętownia została założona przez króla Kazimierza Wielkiego na mocy przywileju wydanego w Żarnowcu dnia 27 sierpnia 1365 roku.
Powstała jako osada o nazwie Lanthownya, Lanthowola przy ważnym szlaku handlowym zwanym „Drogą Polską", biegnącym z Krakowa przez Myślenice, Pcim i dalej przez Jordanów, Wysoką, Spytkowice i Przełęcz Spytkowicką na Węgry. Prawdopodobnie szlakiem tym szły wojska tatarskie podczas pierwszego najazdu na Polskę w 1241 roku. Przez długi czas okoliczne tereny były słabo zaludnione, a osadnictwo rozwijało się powoli ze względu na nieurodzajną ziemię i królującą tu puszczę.
Przez dłuższy czas Łętownia należała do rodu Jordanów z Zakliczyna. W 1576 roku wdowa po Spytku Jordanie - Anna, poślubiła Kaspra Zebrzydowskiego. Wtedy to wieś wraz z dobrami Jordanów przeszła w ręce Zebrzydowskich. W 1. połowie XVIII wieku właścicielami Łętowni byli Przerębscy, Jerliczowie, a następnie Sierakowscy. Pod koniec XVIII wieku należała ona do Lisickich, a w XIX stuleciu wielokrotnie zmieniała właścicieli.
Łętownię zamieszkują Kliszczacy - ciekawa, przejściowa grupa etnograficzna pomiędzy Góralami a Lachami (Krakowiakami Zachodnimi). Jeszcze na początku XX wieku zasiedlony przez nią obszar zawierał się pomiędzy górną Rabą a górną Skawą w trójkącie wyznaczonym przez Rabkę - Suchą Beskidzką - Myślenice.
Początkowo, w XIV wieku, wieś należała do parafii w Pcimiu. Do powstania tu samodzielnej parafii doszło między innymi dzięki staraniom i hojnemu uposażeniu dokonanym przez jej ówczesnego właściciela - Mikołaja Jordana herbu Trzy Trąby, kasztelana wojnickiego, który w 1488 roku uzyskał wreszcie zgodę proboszcza Pcimia - ks.Błażeja, na usamodzielnienie się podległej mu dotąd Łętowni.
Parafię erygował w dniu 10 listopada 1492 roku biskup krakowski, królewicz Fryderyk Jagiellończyk. Aż do schyłku XVIII wieku tutejsza parafia była jedną z największych w okolicy. Należały do niej wsie: Tokarnia, Więcierza, Skomielna Czarna, Naprawa, Wysoka, Bystra, Toporzysko, Chrobacze, Malej owa, Skomielna Biała, Zaryte, Rdzawka, Rabka, Spytkowice (do 1758), i Jordanów (do 1856 roku). Jako ostatnia usamodzielniła się Naprawa (2002 roku) z nowym kościołem pod wezwaniem św. Siostry Faustyny Kowalskiej.
Pierwszym znanym z nazwiska proboszczem łętowskiej parafii był ks. Mikołaj Harskowski, gospodarujący tu w latach 1635 - 1637. Największe zasługi dla rozwoju parafii położył z kolei syn wspomnianego Mikołaja Jordana - Wawrzyniec Spytek Jordan, kasztelan sądecki, wojewoda krakowski i sandomierski, podskarbi koronny znany z wyjątkowej hojności na cele narodowe i kościelne. Zmarł on 11 marca 1562 roku w Myślenicach. Spoczywa w kościele pod wezwaniem św. Katarzyny w Krakowie.
W parafii w Łętowni obchodzone są trzy odpusty: główny - w uroczystość Świętych Apostołów. Szymona i Judy Tadeusza (28 październik), odpust na św. Walentego (14 luty) oraz odpust w uroczystość Matki Bożej Szkaplerznej (16 lipca).
Pierwszy kościół, a właściwie kaplica, istniał w Łętowni, według tradycji, już około 1488 roku i stał na Roli Gliniki przy trakcie handlowym (obecnie wiedzie tędy niebieski szlak turystyczny). Nic więcej o tej kaplicy nie wiadomo. Dzisiaj na jej miejscu stoi kryta gontem domkowa kapliczka, odnowiona w 2010 r.
W XVI wieku wzniesiono we wsi drugą z kolei świątynię, drewnianą usytuowaną w miejscu obecnego kościoła. W 1760 roku przeniesiono ją do sąsiedniego Krzeczowa, gdzie stoi do dzisiaj.
Obecny kościół pod wezwaniem św. św. Szymona i Judy Tadeusza powstał w latach 1760 - 1765. Jego fundatorką była ówczesna dziedziczka Łętowni i Łopusznej, Barbara z Janickich Lisicka herbu Prus, cześnikowa owrócka, wdowa po Janie. Poświęcenia kościoła dokonał biskup pomocniczy krakowski Franciszek Potkański dnia 24 października 1776 roku. Barbara Lisicka zmarła 20 kwietnia 1782 roku. Jej syn - ks. Ambroży Prus-Lisicki w latach 1776 - 1817 piastował godność proboszcza Łętowni i Jordanowa. Z jego inicjatywy świątynia została częściowo przebudowana i powiększona. W 1779 roku wzniesiono wieżę, a wnętrze wzbogacono amboną. Kapłan ten prowadził też ożywioną działalność duszpasterską.
Od roku 1968 kościół jest systematycznie remontowany i poddawany zabiegom konserwatorskim. Podczas tych prac między innymi wykonano nowe fundamenty, zrekonstruowano dzwonnicę, wyzłocono ołtarze, częściowo odnowiono polichromię. W 1992 roku we wnętrzu (w pomieszczeniu „pod dzwonami") urządzono kaplicę Miłosierdzia Bożego, a następnie kaplicę bł. brata Jana Brunona Zembola, pochodzącego z Łętowni męczennika II wojny światowej.
W 1998 kościół wzbogacił się o nowe, stylowe ławki. Powstało też stylowe ogrodzenie kościoła z kamienia rzecznego, nowa brama wiodąca na cmentarz, z figurami św. Józefa i bł. brata Jana Brunona Zembola.
Kościół w Łętowni jest jedną z największych na Podkarpaciu drewnianych świątyń. Budowla jest orientowana, zbudowana w konstrukcji zrębowej na planie krzyża łacińskiego, z wieżą od zachodu. Prezbiterium zamknięte wielobocznie od północy posiada zakrystię. Przy nawie, tuż przy tęczy, usytuowane są dwie kaplice: od północy św. Walentego i od południa Matki Bożej Łętowskiej. Po stronie południowej znajduje się także kruchta. Strome dachy pokrywa gont. Wieżę zbudowaną na planie kwadratu w konstrukcji słupowej, otoczoną szalowanymi sobotami, wieńczy baniasty hełm złożony z dwóch nasadzonych na siebie kopuł i latarni. Wieżyczka na sygnaturkę ma kształt barokowy.
Na uwagę zasługują drzwi wiodące do świątyni (boczne i główne) oraz drzwi z prezbiterium do zakrystii. Ich skrzydła wykonane są w większości z jednej, bardzo szerokiej deski, zaopatrzone w ozdobne zawiasy kowalskiej roboty.
Prezbiterium zamyka okazała tęcza z barokowymi figurami: krucyfiksem, u którego stóp klęczy św. Maria Magdalena, oraz stojącymi po bokach: Matką Bożą i św. Janem Apostołem. Na tęczy widnieje napis: „Wszyscy którzy przychodzicie obaczcie i uważcie. Oczy moje będą otwarte i uszy nachylone na prośbą Tego, który się na tem miejscu modlić będzie".
Z prezbiterium prowadzą drzwi do zakrystii. W jej wschodniej ścianie znajduje się wyjście na zewnątrz, zamknięte drzwiami wykonanymi z potężnych desek, zaopatrzonymi w ciekawe zabezpieczenie w postaci wpuszczonej w ściany belki.
W zakrystii zachowały się jednolite w stylu szafy i komody. Nad jedną z nich widnieje malowany na płótnie obraz św. Walentego.
Nad wyjściem do prezbiterium uwagę zwraca Kaplica Matki Bożej Łętowskiej usytuowana jest po prawej stronie nawy. Nad łukiem zamykającym wejście do kaplicy widnieje płaskorzeźba przedstawiająca Matkę Bożą Szkaplerzną otoczoną promieniami, opatrzona napisem: „Pod Twoją Obronę Uciekamy się" i znajdującym się pod samą postacią Maryi pozdrowieniem: „Witaj Królowo". W ołtarzu znajduje się słynący łaskami wizerunek Najświętszej Panny Maryi zwanej Matką Bożą Łętowską, a w jego zwieńczeniu obraz Matka Boża Szkaplerzna. Obraz zasuwny wyobraża Św. Annę Samotrzecią. Malowidło na antepedium to pełna wyrazu scena przedstawiająca Matkę Bożą Szkaplerzną ratującą dusze czyśćcowe. Przy wschodniej ścianie kaplicy stoi rokokowy konfesjonał z obrazem św. Piotra ap. na zaplecku, a obok wisi wizerunek bł. Jana Brunona Zembola. - Rodaka tej parafii.
Kaplica Matki Bożej i ołtarz odnowione w latach 2016 – 2017 przy pomocy środków pozyskanych od Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie.
Słynący łaskami wizerunek Matki Bożej Łętowskiej o wymiarach 120 x 100 cm malowany jest temperą na płótnie lnianym przyklejonym do deski klejem skórnym. Datuje się go na 1. poł. XVIII wieku (lub na 2. poł. XVII stulecia). Pochodzi prawdopodobnie z kręgu malarstwa bawarskiego lub austriackiego. Był dwukrotnie przemalowany, ostatni raz w 1902 roku. Obecnie, po konserwacji w 1975 roku, wrócił do swojej pierwotnej formy. Przedstawia Matkę Bożą z Dzieciątkiem. Madonna (ujęta do kolan) siedzi zwrócona lekkim półprofilem w lewo. Ubrana jest w okazały strój złożony z ciemnoczerwonej sukni i błękitnego płaszcza w złote, stylizowane roślinne wzory. Rozpuszczone ciemne włosy zdobią sznury perełek, a głowę bogata korona. Maryja obu dłońmi tuli Małego Jezusa do siebie. Dzieciątko stoi na kolanach Matki przytulone główką do Jej prawego policzka. Jest nagie.
Pierwsza pisana wzmianka o istnieniu w Łętowni słynącego łaskami wizerunku pochodzi z roku 1739. Być może w związku z pojawieniem się tu obrazu (lub początków jego kultu) powstało w parafii, w 1743 roku, Bractwo Szkaplerza, któremu patronowała ówczesna kolatorka kościoła, wspomniana już Barbara z Janickich Lisicka. Kult ten pomimo iż jest wyłącznie kultem lokalnym, trwa nieprzerwanie do chwili obecnej już prawie trzy stulecia.
Do wyposażenia kościoła należą również ustawione w kaplicy św. Walentego drewniane ławy kolatorskie ozdobione herbami: z lewej Pobóg i Sas, z prawej Prus.
Dwie nowe kaplice, urządzone pod wieżą to: kaplica bł. Jana Brunona Zembola od północy i kaplica Miłosierdzia Bożego od południa, obie wyposażone w ołtarze nawiązujące do dawnego wystroju kościoła. Ołtarz Miłosierdzia Bożego zdobi ciekawe antepedium haftowane koralikami.
W kościele w Łętowni znajduje się ciekawy, unikalny Boży Grób w postaci „parawanu" wykonanego z grubej materii naszytej kryształkami, które tworzą rysunek postaci i elementów architektonicznych. Podświetlany od tyłu daje niecodzienny efekt. W parafii zachowała się też „Księga Wstrzemięźliwości" z nazwiskami osób ślubujących umiarkowanie w używaniu alkoholu, bądź całkowitą abstynencję, zawierająca wpisy od XVII do XIX stulecia.
Wokół kościoła prowadzi „droga procesyjna” wykonana w roku 2010 z piaskowca tenczyńskiego .
W ogrodzeniu kościoła wznosi się murowana kaplica grobowa Kempnerów i Żelichowskich właścicieli Łętowni, z figurą Matki Bożej Różańcowej wewnątrz.
Kościół w Łętowni jako cenny zabytek został włączony do tzw. Szlaku Architektury Drewnianej.
Na górze Groń nad Łętownią usytuowane jest Sanktuarium Pamięci Czynu Żołnierskiego AK poświęcone partyzantom oddziału „Harnaś" wchodzącego w skład 3. Pułku Strzelców Podhalańskich. Sanktuarium to powstało w 1997 roku. Corocznie w ostatnią niedzielę sierpnia odprawiana jest tutaj uroczysta Msza Św. W rejonie Łętowni w czasie II wojny światowej działały liczne oddziały partyzanckie.
We wsi, na roli „U Goryla”, tuż przy drodze, stoi drewniany dom nr 365, w którym w latach 1940-1945 mieścił się szpital polowy i kwatera oddziałów AK. Informuje o tym tablica pamiątkowa umieszczona na ustawionym w pobliżu głazie.
Łętownią ma w Niebie swojego orędownika w osobie wspominanego już wielokrotnie bł. Brata Jana Brunona Zembola, wyniesionego na ołtarze razem z 108 męczennikami II wojny światowej przez Jana Pawła II. Uroczysta beatyfikacja miała miejsce 13 czerwca 1999 roku podczas pielgrzymki Ojca Świętego do Ojczyzny, w Warszawie. Brat Jan urodził się w Łętowni 7 września 1905 roku, w rodzinie średniozamożnych gospodarzy, jako jedno z trzynaściorga dzieci Franciszka i Anny z Radoniów. W latach 1912 - 1917 uczęszczał do tutejszej szkoły podstawowej. W wieku 17 lat wstąpił do zakonu Braci Mniejszych (franciszkanów-reformatów). W 1922 roku, 12 listopada, otrzymał habit i zakonne imię Brunon. Uroczystość ta miała miejsce we Lwowie. W zakonie pracował od 1924 roku najpierw jako kucharz w klasztorze w Przemyślu, a następnie jako kwestarz w Słopnicy. Po nowicjacie i złożeniu profesji czasowej, w latach 1927 - 1928 w Kętach, przebywał kolejno w klasztorach we Włocławku, Krakowie i Lwowie. Uroczystą profesje zakonna złożył 6 marca 1932 roku. Od roku 1933 pracował w klasztorze w Sądowej Wiszni koło Lwowa, gdzie był kucharzem, organistą i ogrodnikiem, zaś od 1937 roku w klasztorze w Chełmie Lubelskim. Po wybuchu II wojny światowej pomagał tu uciekinierom i pacjentom miejscowego szpitala. W dniu 19 września 1939 roku został wraz z innymi braćmi zakonnymi aresztowany przez hitlerowców i osadzony w lubelskim zamku. W czerwcu 1940 roku wywieziono go do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, a w grudniu tegoż roku do obozu w Dachau. Tu zmarł w opinii świętości 21 sierpnia 1942 roku na skutek nieludzkiego traktowania. W ikonografii przedstawiany jest w habicie franciszkańskim, z wizerunkiem Matki Bożej Łętowskiej i sylwetką tutejszego kościoła.
